ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: Νοεμβρίου 2009

Γιατί μας ενδιαφέρει η διατήρηση της βιοποικιλότητας;

Γιατί μας ενδιαφέρει η διατήρηση της βιοποικιλότητας;

Είναι σαφές ότι η διατήρηση της βιοποικιλότητας εξασφαλίζει την ανάπτυξη βιώσιμων πληθυσμών και οικοσυστημάτων. Αν και ο άνθρωπος συχνά δύσκολα αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητα διατήρησής της, θεωρείται δεδομένο ότι η επιβίωσή του εξαρτάται καθοριστικά από το άμεσο αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον της βιόσφαιράς του. Αφού ο "ρόλος" του κάθε είδους καθώς και η σχετική του σπουδαιότητα για τη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος που συνθέτει δεν έχουν ακόμα αποσαφηνιστεί, σκόπιμη είναι η διατήρηση των υψηλότερων δυνατών επιπέδων βιοποικιλότητας. Προσεγγίζοντας την αναγκαιότητα διατήρησης της βιοποικιλότητας ανθρωποκεντρικά μπορούμε να αναφερθούμε στα άμεσα οφέλη που προκύπτουν από την εκμετάλλευσή της. Η μεγάλη ποικιλία γονιδίων, ειδών, οικοσυστημάτων και πολιτισμών μας εξασφαλίζει τροφή, ενέργεια, φάρμακα, ξυλεία, ίνες και άλλες πρώτες ύλες, λειτουργικές πρακτικές, εμπειρία και γνώση αποδίδοντας αξιόλογα κεφάλαια στην παγκόσμια οικονομία. Παράλληλα, η τεράστια αυτή "αποθήκη" μορφών ζωής και οικοσυστημάτων γενικότερα παρέχει δωρεάν υπηρεσίες ανακύκλωσης στοιχείων και εξυγίανσης του περιβάλλοντος.

Τι είναι η βιοποικιλότητα.

Τι είναι η βιοποικιλότητα.

Το να πει κανείς ότι «βιοποικιλότητα» είναι η ποικιλία της ζωής δεν αρκεί. Υπάρχουν διάφοροι τύποι βιοποικιλότητας. Κάποια οικοσυστήματα είναι πλουσιότερα σε είδη από άλλα. Κάποια είδη είναι πιο ικανά στο να προσαρμόζονται στις αλλαγές του περιβάλλοντος. Και υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε μια φυσική εξαφάνιση και σε αυτή που προκαλείται από τον άνθρωπο, όπως αυτή που ζούμε σήμερα. Το να μάθουμε όμως να διαχειριζόμαστε καλά αυτό το φυσικό πόρο είναι μια εγγύηση για την επιβίωση του ανθρώπου.

Ο πλανήτης μας κατοικείται από ένα ασύλληπτο αριθμό διαφορετικών όντων. Έχουν καταλάβει κάθε γωνιά της Γης και προσαρμόζονται ακατάπαυστα στις αλλαγές των συνθηκών ζωής εκμεταλλευόμενοι κάθε διαθέσιμο πόρο. Η επιβίωσή τους εξαρτάται από τρεις τύπους βιολογικής ποικιλότητας: τη γενετική βιοποικιλότητα, τη βιοποικιλότητα των ειδών και τη βιοποικιλότητα των περιβαλλόντων.

Βιοποικιλότητα των γονιδίων και των ειδών

Ένας άνθρωπος κι ένας χιμπατζής μοιράζονται από κοινού σχεδόν το 98% των γονιδίων τους και παρ’ όλα αυτά τα χαρακτηριστικά τους διαφέρουν σημαντικά. Διαφέρουν τόσο ως προς τα γονίδιά τους (γενετική βιοποικιλότητα) όσο και ως προς το βιολογικό είδος στο οποίο ανήκουν (βιοποικιλότητα των ειδών). Πρακτικά, η γενετική βιοποικιλότητα είναι εκείνη που κάνει κάθε άνθρωπο διαφορετικό από τον ίδιο του τον αδερφό, μολονότι είναι και οι δύο «προϊόντα» της ίδιας γενετικής κληρονομιάς. Πράγματι, εκείνο που καθιστά κάθε άνθρωπο μοναδικό είναι οι μικρές παραλλαγές στα γονίδιά του, οι οποίες ονομάζονται «αλληλόμορφα». Συνήθως, όμως, όταν οι επιστήμονες μιλάνε για βιοποικιλότητα εννοούν μόνο την ποικιλία των βιολογικών ειδών.

Βιοποικιλότητα στο περιβάλλον

Πόσα διαφορετικά είδη οργανισμών ζουν στον πλανήτη μας; Σύμφωνα με τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις, τα είδη των ζωντανών οργανισμών ανέρχονται σε 5 εκατομμύρια. Ωστόσο, κάποιοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ο αριθμός αυτός είναι κατά πολύ μεγαλύτερος. Υποστηρίζουν ότι τα υπάρχοντα είδη θα πρέπει να ανέρχονται στα εκατό εκατομμύρια. Η ακριβής καταμέτρησή τους όμως είναι δύσκολη. Πράγματι, ο πιο πολυάριθμος πληθυσμός πάνω στη Γη αποτελείται από μικροοργανισμούς, γεγονός που κάνει ακόμα δυσκολότερο τον εντοπισμό τους. Από τα βακτήρια, για παράδειγμα, γνωρίζουμε τέσσερις χιλιάδες τύπους, αλλά πιθανόν ο αριθμός όσων υπάρχουν να υπερβαίνει τα τρία εκατομμύρια. Μέχρι σήμερα οι ειδικοί επιστήμονες έχουν ταξινομήσει και καταχωρήσει μόνο 1,7 εκατομμύρια είδη οργανισμών. Γιατί άραγε οι μορφές ζωής που κατοικούν στη Γη είναι τόσο πολυάριθμες; Γιατί είναι απαραίτητη η βιοποικιλότητα; Γιατί στα τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια από τη στιγμή που πρωτοεμφανίστηκε η ζωή, δεν εγκαταστάθηκε στη Γη ένας περιορισμένος αριθμός οργανισμών τέλεια προσαρμοσμένων στο περιβάλλον τους; Πρώτα πρώτα, το περιβάλλον δεν είναι ένα και μοναδικό. Αποτελείται με τη σειρά του από μικροπεριβάλλοντα, τα οποία συνεχώς μεταβάλλονται. Η ζωή πάνω στη Γη οργανώνεται ως εξής: ακριβώς όπως συμβαίνει και με τους υπολογιστές που είναι συνδεδεμένοι σ’ ένα δίκτυο, κάθε οργανισμός αποτελεί τμήμα μιας ευρύτερης κοινότητας από άλλα ζωντανά όντα, τα οποία στο σύνολό τους σχηματίζουν ένα περιβάλλον. Υπάρχουν μικροπεριβάλλοντα, όπως ένα κλαδί από το δέντρο του μαονιού, και ευρύτερα οικοσυστήματα, όπως το τροπικό δάσος μέσα στο οποίο ζει και αναπτύσσεται αυτό το δέντρο. Το σημαντικό είναι πως ό,τι συμβαίνει στο κλαδί του δέντρου επηρεάζει το δάσος.

Οι πλουσιότεροι βιότοποι

Τα περιβάλλοντα δεν είναι όλα ίδια. Άλλα είναι πλουσιότερα κι άλλα φτωχότερα ως προς τη βιοποικιλότητά τους. Τα τροπικά δάση καταλαμβάνουν μόλις το 7% της γήινης επιφάνειας. Ωστόσο, περιέχουν πάνω από τα μισά από τα υπάρχοντα είδη. Αντίθετα, σ’ ένα εκτάριο καλλιεργημένης γης μιας αναπτυγμένης ευρωπαϊκής χώρας βρίσκουμε χιλιάδες πανομοιότυπα φυτά καλαμποκιού. Πράγματι, την υψηλότερη βιολογική ποικιλομορφία τη συναντάμε γενικά σε περιβάλλοντα που δεν έχουν υποστεί ακόμα τις συνέπειες της ανθρώπινης εκμετάλλευσης, όπως είναι, εκτός από τα τροπικά δάση, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι και οι βάλτοι. Εξαίρεση αποτελούν τα περιβάλλοντα με ακραίες συνθήκες: οι παγετώνες, οι ψηλές βουνοκορφές και οι έρημοι.

Σε τι χρησιμεύει λοιπόν η βιοποικιλότητα; Αποτελεί ουσιαστικά μια δικλείδα ασφαλείας για τη ζωή: όσο μεγαλύτερη είναι η ποικιλία των οργανισμών τόσο μεγαλύτερη είναι η ικανότητά τους να προσαρμόζονται και να εκμεταλλεύονται τους διαθέσιμους ενεργειακούς πόρους.

Τα επόμενα εκατό χρόνια, ίσως περισσότερα από τα μισά φυτά και ζώα του πλανήτη μας μπορεί να εξαφανιστούν. Κάθε είκοσι λεπτά, δηλαδή στο χρόνο που χρειαζόμαστε για να κάνουμε ένα ντους, ένα είδος τροπικού ψαριού εξαφανίζεται για πάντα από προσώπου Γης. Κάθε χρόνο η βιοποικιλότητα, η ποικιλία των ζωντανών όντων, μειώνεται κατά τουλάχιστον 26 χιλιάδες είδη οργανισμών. Και δεν τη γλιτώνει κανείς. Φυτά, βακτήρια, μύκητες, έχουν τη ίδια τύχη. Οι ειδικοί μιλούν για την έκτη μαζική εξαφάνιση, για να τη διακρίνουν από τις άλλες πέντε που συνέβησαν στο παρελθόν. Ο αφανισμός προχωρά με τόσο ταχείς ρυθμούς, ώστε εκφράζονται φόβοι πως η φυσική διαδικασία ανασυγκρότησης της βιολογικής ποικιλότητας δε θα διαθέτει τον απαραίτητο χρόνο για να επιτρέψει στους οργανισμούς να διαφοροποιηθούν και να καταλάβουν τους βιότοπους που έχουν μείνει κενοί. Αντίθετα, αμέσως μετά τις προηγούμενες πέντε μεγάλες εξαφανίσεις σημειώθηκε μια νέα ανάμειξη, μια επαναπροσαρμογή και τελικά μια εκρηκτική εμφάνιση νέων ειδών.

Οι ωφέλειες από τη βιοποικιλότητα .

Οι ωφέλειες που απορρέουν από τη βιοποικιλότητα σχετίζονται με την οικονομική τους αξία και με τις συνέπειες που επιφέρουν στην αειφορική ανάπτυξη. Τα είδη και οι φυσιολογικές τους διαδικασίες, δηλαδή παραγωγή βιομάζας ή βιοχημικές διεργασίες, ανέκαθεν λαμβάνονται υπόψη ως προς την υλική τους υπόσταση και ως ανανεώσιμο κεφάλαιο για τον τομέα της πρωτογενούς παραγωγής (γεωργία, υλοτομία ή αλιεία).

Οι ωφέλειες που απορρέουν από τη διατήρηση της βιοποικιλότητας μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:

I. ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ

Τροφή για ανθρώπους και εκτρεφόμενα ζώα.
Ιατρικοί και φαρμακευτικοί πόροι.
Αποθέματα γενετικού υλικού και πληθυσμών
Μη αναγνωρισμένοι πόροι (μελλοντικοί).
Προϊόντα ξυλείας.
Διακοσμητικά φυτά και ζώα.
Μέσα για βελτίωση της γεωργικής καλλιέργειας ή βιολογικό έλεγχο.

II. ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

III. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΩΦΕΛΕΙΕΣ

Κάθε μία από τις τρεις προαναφερόμενες κατηγορίες μπορεί να συνδεθεί με οικολογικές επιπτώσεις. Αυτές μπορεί να είναι:

άμεσες, δηλαδή να έχουν άμεση οικονομική αξία, όπως οι τομείς της ιατρικής, δασοκομίας, τουρισμού, ή
έμμεσες, δηλαδή η οικονομική αξία να απορρέει από μια καλύτερη οικονομική και συχνά αειφορική δομή,

Σύνδεσμοι για τη βιοποικιλότητα

Η ιστοσελίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τη βιοποικιλότητα

http://www.unep.org/iyb

Η καμπάνια της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη βιοποικιλότητα
http://ec.europa.eu/environment/biodiversity/campaign/index.htm

Η ιστοσελίδα του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής για τη βιοποικιλότητα
http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=237

Η ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων για τη βιοποικιλότητα
www.viopikilotita.uoi.gr/

Ευρωπαϊκό πληροφοριακό σύστημα για τη βιοποικιλότητα (Biodiversity Information System for Europe – BISE)
http://www.biodiversity.europa.eu/

Ελληνική διαδικτυακή πύλη για τη βιοποικιλότητα
http://www.biodiv-chm.gr/

www.biodiversity.gr/

http://www.callisto.gr/

http://www.arcturos.gr/
http://www.archelon.gr/
http://www.wwf.gr/
http://www.solon.org.gr/
http://www.zoologiki.gr/
http://www.ornithologiki.gr/
http://www.wild-anima.gr/
http://medsos.gr/medsos/
http://www.mom.gr/
http://www.eepf.gr
http://www.ellinikietairia.gr/

Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών στην Ελλάδα

Εθνικό Πάρκο Δέλτα Έβρου
http://www.evros-delta.gr/

Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς-Λευκίμης-Σουφλίου
http://www.dadia-np.gr/

Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης
http://www.fd-nestosvistonis.gr/fd/

Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης
http://www.fdor.gr/

Εθνικό Πάρκο Υγρότοπου Κερκίνης
http://www.kerkini.gr/

Εθνικό Πάρκο Λιμνών Κορώνειας-Βόλβης
http://www.foreaskv.gr/

Εθνικό Πάρκο Δέλτα-Αξιού-Λουδίου-Αλιάκμονα
http://www.axiosdelta.gr/

Εθνικό Πάρκο Δρυμού Πρεσπών
http://www.fdedp.gr/

Εθνικό Πάρκο Β.Πίνδου (Εθνικών Δρυμών Βίκου, Αώου και Πίνδου)
http://www.pindosnationalpark.gr/

Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων, Περιστερίου και Χαράδρας Αράχθου

Περιοχή Οικοανάπτυξης Λίμνης Παμβώτιδας Ιωαννίνων
http://www.lakepamvotis.gr/

Εθνικό Πάρκο Δρυμού Ολύμπου
http://www.olympusfd.gr/gr/links3.asp

Περιοχή Οικοανάπτυξης Κάρλας- Μαυροβουνίου-Κεφαλόβρυσου- Βελεστίνου
http://www.fdkarlas.gr/history.htm

Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου-Β.Σποράδων
http://www.alonissos-park.gr/

Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Αμβρακικού
http://www.amvrakikos.eu/

Περιοχή προστασίας της Φύσης Στενών και Εκβολών των ποταμών Αχέροντα και Καλαμά
http://www.kalamas-acherontas.gr/

Εθνικό Πάρκο Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου
http://www.fdlmes.gr/

Εθνικό Πάρκο Δρυμού Αίνου

Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου
http://www.nmp-zak.org/

Εθνικό Πάρκο Δρυμού Οίτης

Εθνικό Πάρκο Δρυμού Παρνασσού
Διαθέτει σελίδα στο facebook

Εθνικό Πάρκο Δρυμού Πάρνηθας
http://www.parnitha-np.gr/

Εθνικό Πάρκο Δρυμού Σχινιά-Μαραθώνα

Εθνικό Πάρκο Χελμού-Βουρραϊκού
http://www.fdchelmos.gr/el/

Εθνικό Πάρκο Κοτυχίου-Στροφιλιάς

Περιοχή Οικοανάπτυξης Όρους Πάρνωνα και Υγρότοπου Μουστού
http://www.fdparnonas.gr/

Περιοχή Οικοανάπτυξης Ολύμπου, Καρπάθου, Σαρίας
http://www.fdkarpathos.gr/

Εθνικό Πάρκο Δρυμών Σαμαριάς και Λευκών Ορέων
http://www.samaria.gr/

ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η ιστορία της Ελλάδας σε 10 Λεπτά

Σύνδεσμοι για τη βιοποικιλότητα

Αρχειοθήκη ιστολογίου